Thể thơ Haiku: niềm tự hào của nền thơ ca xứ Phù Tang
Haiku – 俳句 (bài cú hoặc hài cú) là tên gọi của một thể loại thơ cực ngắn chỉ gồm 3 câu, vô cùng độc đáo ra đời ở Nhật Bản.
Thơ Haiku được cho là xuất phát từ Tanka (đoản ca), thể thơ tiêu biểu nhất của Waka – tên gọi chung của thơ viết bằng tiếng Nhật để phân biệt với Hán thi
Mỗi bài thơ theo thể Tanka có 31 âm tiết, chia thành 5 dòng theo nhịp phách 5-7-5-7-7. Từ thế kỷ 14 đến 15, khi Tanka bắt đầu có dấu hiệu đi xuống, trên thi đàn Nhật Bản xuất hiện thể Renga (liên ca) – cũng có nhịp phách như Tanka nhưng tách thành hai phần 5-7-5 và 7-7 rõ rệt và không hạn chế về số lượng câu.
Renga vốn dĩ là trò chơi nối thơ của các thi sĩ Tanka. Trong bài Renga liên hoàn, khổ đầu được gọi là hokku (phát cú) và quy chiếu theo mùa trong năm. Đến thế kỷ 16, trò chơi nối thơ rất được công chúng yêu thơ xứ Phù Tang ưa chuộng, vì vậy Renga ngày càng trở nên phổ biến và bình dân hơn, thậm chí được làm với mục đích trào phúng.
Thuật ngữ Haiku (đọc theo âm Hán Việt là bài cú hay hài cú) không phải xuất hiện từ thời thịnh thế của thể thơ này mà ra đời vào năm 1890 theo đề xướng của nhà thơ Masaoka Shiki (1867-1902) dùng để chỉ những bài thơ ngắn gồm 3 câu, 17 âm tiết đứng độc lập được bố trí theo thứ tự 5-7-5
Chỉ với vỏn vẹn 17 âm tiết gói gọn trong 3 câu thơ, Haiku được xem là thể thơ ngắn nhất thế giới.
Cảm thức thẩm mỹ trong thơ Haiku:
Wabi (đơn sơ)
Sabi (tịch liêu)
Yugen (u huyền, bí ẩn)
Aware (bi cảm)
Những nhà thơ Haiku vĩ đại nhất
Khi nói về thơ Haiku Nhật Bản, không thể không nhắc đến bốn nhà thơ được xem là những bậc thầy của loại hình nghệ thuật này: Matsuo Basho, Yosa Buson, Kobayashi Issa và Masaoka Shiki. Trong đó, nhà thơ Matsuo Basho có lẽ quen thuộc với độc giả Việt Nam
Những bài thơ Haiku hay nhất
1.
Bỏ lên chiếc quạt nhỏ
Từ Phú Sĩ gửi đi ngọn gió
Một chút quà Edo
(Matsuo Basho)
2.
Ao cũ.
Con ếch nhảy vào
Vang tiếng nước xao
(Matsuo Basho)
3.
Tiếng chuông chùa lặng im
Mùi hương hoa còn đọng bên thềm
Buông xuống dần màn đêm
(Matsuo Basho)
4.
Sau tuần trà buổi sáng
Trong lòng vị tăng thật yên ắng
Ngoài sân hoa cúc vàng
(Matsuo Basho)
5.
Nghiên mực
pha sương hoa cúc
nhận hồn đời
(Yosa Buson)
6.
Gần xa đâu đây
nghe tiếng thác chảy
lá non tràn đầy
(Yosa Buson)
7.
Con sên nhỏ
Hãy leo lên đỉnh Phú Sĩ
Nhưng chậm thôi, chậm thôi
(Kobayashi Issa)
8.
Yên tĩnh…
Sâu dưới đáy hồ
Một núi mây
(Kobayashi Issa)
9.
Hãy đến đây
Chơi với tôi
Chim sẻ mồ côi
(Kobayashi Issa)
10.
Cây chất chồng
ánh hừng đông
len vào ô cửa nhỏ
(Masaoka Shiki)
11.
Một mảnh trăng tròn
bên trời đầy sao
xanh thẳm
(Masaoka Shiki)
